Een niet-Sji'iet

Twee jaar geleden maakte een Nederlandse journaliste een kort filmpje over het uitgaansleven van Beirut tijdens de oorlog met Israel, waarin Faysal, een vriend van mij, geïnterviewd werd. Door het betere knip- en plakwerk tijdens de montage kwam zijn introductie ongeveer over als: “Ik ben Faysal. Ik ben een Sji’ietische moslim. Ik ga elke avond uit en drink alcohol.” De reacties op het filmpje (te zien op de website van het tv-station dat het had uitgezonden) waren voorspelbaar: “Nou, dat is echt geen moslim. Moslims drinken geen alcohol.”

Klopt. Faysal vindt zichzelf geen moslim. Maar geen religie hebben bestaat niet in Libanon. Bij je geboorte krijg je automatisch de religie van je vader (of die nou ergens in gelooft of niet – hij heeft ‘m weer van zijn vader gekregen), en dat bepaalt vervolgens een heel aantal zaken in je leven: huwelijk, scheiding, erfrecht, het zijn allemaal dingen die in het burgerlijk wetboek niet voorkomen, en die uitsluitend en alleen volgens de ‘wetten’ van je religie geregeld worden. (Zo kunnen Christelijke Maronieten bijvoorbeeld niet scheiden, en krijgen Sunnietische grootouders aan vaderszijde de voogdij over kleinkinderen ouder dan 7 jaar als de vader overlijdt). Je religie zegt niets over je religiositeit, en alles over welke posities je kunt bereiken in de overheid (alleen Maronieten kunnen President en Opperbevelhebber van het leger worden, alleen Sji’ieten kunnen Voorzitter van het Parlement worden, etc.). Gelovig of niet, op je ID-kaart staat een religie vermeld, en aanmeldinsformulieren op scholen en universiteiten hebben zonder uitzondering een vakje voor je godsdienst – een vakje dat je verplicht bent in te vullen.

Faysal zegt dus “Ik ben Sji’iet,” zonder dat hij zich de morele voorschriften van de Islam houdt, en iedereen in Libanon begrijpt dat dat kan. Het gelijkstellen van geloof en gelovigheid, zoals de Nederlander die commentaar leverde op het filmpje deed, gebeurt hier niet – en wordt ook niet begrepen. Atheist? Agnost? Helemaal niets? Dat komt simpelweg niet voor.

Welke feestdagen vier jij eigenlijk? Vroeg mijn collega een paar dagen geleden, vissend naar mijn religie. Dit jaar heb ik kerstmis gevierd, en ik heb gevast voor Ramadan, was mijn antwoord. Oh, ben je geen Christen dan? Vroeg ze door. Nee, ik ben geen Christen. Wat ik dan wel was, wilde ze weten. Mijn Niets. Ik ben helemaal niets, werd ontvangen met een heftig hoofdschudden.

Nee, nee. Je begrijpt het niet. Ik vraag wat je bent, wat is je familie? Walid moest hartelijk lachen toen ik de conversatie navertelde. Zelfs na drie jaar in Nederland is het voor hem nog moeilijk zich voor te stellen dat je je niet automatisch met een religie identificeert, omdat je die nou eenmaal bij je geboorte is toegeschreven. Als je in Libanon niet gelooft, dan betekent dat niet dat je ‘niets’ bent – dan betekent dat dat je niet-iets bent.

Dus in Libanon ben ik een niet-Protestant. En Faysal is een niet-Sji’iet.